waar komt Klaas Vaak vandaan...

Laatst viel het me ineens op dat we nooit meer over Klaas Vaak praten. Dat vriendelijke zandmannetje dat kindertjes zand in de ogen strooit, zodat ze gaan slapen.

Daarmee werd me ook ineens duidelijk waarom de uitdrukking: iemand zand in de ogen strooien, betekent iemand bedotten. Door iemand zand in de ogen te strooien, sus je hem in slaap….

Enig onderzoek leert mij dat Klaas Vaak een relatief nieuwe verschijning is, in de sprookjeswereld. Het was de sprookjes schrijver Hans Christiaan Andersen die hem rond 1842 ten tonele voerde.

Table of Contents

Waar haalde Andersen het idee vandaan?

Hij baseerde zijn verhaal op Scandinavische sprookjes
Deze Klaas Vaak strooide overigens geen zand, maar druppeltjes zoete melk in de ogen van de kindjes en dan blies hij tegen hun achterhoofd, waardoor ze gingen knikkebollen. Hij moet een flinke ademsteun gehad hebben, dat die kinderhoofden ervan gingen schudden. Maar ach ja, in die tijd was men niet zo teergevoelig.

Wanneer de kindertjes in slaap vielen, hield hij een paraplu met dromen boven hun hoofd. Je snapt het al: lieve kindertjes kregen mooie dromen, stoute kindertjes nare dromen, zodat ze niet lekker sliepen. (En de volgende dag nog veel vervelender waren)

In een van de eerste verhalen laat Andersen Klaas vaak vertellen dat hij ook een broer heeft: de Dood en die komt maar een keertje.
Dat laat zien dat Andersen zich niet alleen op Scandinavische sprookjes baseert, maar ook op Griekse en Romeinse mythologieën Griekse god Hypnos (Latijn: Somnus) was de god van de slaap van de slaap. Zijn tweelingbroer was Thanatos (Latijn: Mors), de god van de dood.

De naam Klaas Vaak

Nu weten we dat verhalen over dromen en de dood, zo oud zijn als de mensheid zelf, maar wat moeten we nu toch met die Klaas Vaak.
Andersen noemt zijn hoofdpersoon natuurlijk niet Klaas Vaak. Dat is Nederlands. Hij gaf hem de goed Deense naam Ole Lukøie. Ole is een bekende Deense voornaam. Lukøie is oud-Deens en betekent zoveel als ‘Ogensluiter’.
In Nederland kennen we geen Ole, maar wel Jan, Piet, Kees en … Klaas.
Daar hebben we de voornaam. In de Scandinavische verhalen wordt er met zoete melk gestrooid, maar in Midden en West-Europa, spreekt men over het Zandmannetje. En daarmee wordt verwezen naar het slaap in de ogen, als je wakker wordt. Vooral jonge kinderen kunnen met korstjes om de ogen wakker worden…

In Nederland komt de naam Klaas Vaak rond 1767 voor het eerst boven drijven (een flinke tijd voor het sprookje van Andersen, maar wat ik al zei: verhalen over dromen en slapen zijn van alle tijden.
Klaas hebben we al kunnen plaatsen, maar nu weet ik ook waar Vaak vandaan komt. Vaec is een oud Nederlands woord voor slaap.
Het is dus niet Klaas Vaak, maar… Klaas Slaap…

Over niet kunnen slapen gesproken: lees ook eens: als ik nu een miljoen won?